საქართველოს მეჭურჭლეთუხუცესი - კინომოთხრობა

ქართველი ხალხის შენამოქმედი უცხო მიწაზეც არაერთხელ ქცეულა ღირსსახსოვრად მოვლენად.
  დღეს ,,გრანპალედ" წოდებული პარიზის დიდი სასახლეა ჩვენი მაპინძელი.
  ,,ოქროს ვერძის ქვეყნის - საქართველოს სიძველენი", - ამჯერად ასეთი სათაურითაა მონათლული ,,გრანპალეს" საგამოფენო აფიშა...
  გამოფენის მომწყობი მადამ გაბორი სტუმრებს აცნობს ქართული კულტურის როლს მსოფლიო კულტურის დიდ საგანძურში.
 ქალბატონი გაბორიც იმეორებს უცხოეთის მეცნიერთა შორის უკვე საყოველთაოდ დამკვიდრებულ აზრს, რომ დასავლეთ ევროპისა თუ მახლობელი აღმოსავლეთის შუა საუკუნეების ხელოვნების სრულყოფილი განხილვა შეუძლებელია ქართული ხელოვნების შესწავლის გარეშე. და ბოლოს, გამოფენის დიასახლისი სტუმრებს უყვება გასაოცარ და ხიფათიან თავგადასავალს, - ქართული საგანძურს რომ გადახდა ნახევარი საუკუნის წინ ფრანგულ მიწაზე, იმ საგანძურს, ახლა რომ ასე მშვიდობიანად ეწვია პარიზს.

ბათუმი. 
1921 წელი.

საქართველოს იმდროინდელმა ლტოლვილმა მთავრობამ გადაქყვიტა უცხოეთში გახიზნულიყო და სახელმწიფო ხაზინასთან ერთად თან წაეღო სამუზეუმო ეროვნული განძიც.
  ეროვნული განძის მეთვალყურედ დაინიშნა ექვთიმე თაყაიშვილი, სახელმწიფო ხაზინის გამყოლად კი - ყფილი ფინანსთა მინისტრი იოსებ ელიგულაშვილი.
  თბილისიდან ჯერ ქუთიასში და მერე ბათუმში რის ვაივაგლახით ჩამოტანილი განძი საფრანგეთის კრეისერ ,,ერნესტ რენანზე" დაბინავდა , მაგრამ კაპიტანმა პირობა დაარღვია, დანიშნულ დროზე ადრე ასწია ღუზა, განძია გამცილებლებს არ დაელოდა და კონსტანტინოპოლისკენ გაეშურა.
  ნავსადგურში მისულმა ექვთიმე თაყაიშვილმა თვალი ძლივს მოჰკრა უკვე შუა ზღვაში გასულ გემს...  კატერით გამოეკიდნენ კრეისერს, მაგრამ ამაოდ.ისევ ნაპირზე დაბრუნდენ და მოგვიანებით იუგოსლავური პატარა გემით გაემგზავრნენ კრეისერის კვალდაკვალ. მალე ისეთი ღელვა დაიწყო, რომ კაპიტანმა გემის გადაღცენის იმედი დაკარგა და მგზავრებს გამოუცხადა, “მაშველი ფრთები” შეიბითო. ექვთიმეს წუხილი გაათმაგდა; ამ ღელვაში განძი ხომ საფრთხეშია და ვაითუ მგზავრობას ვერ გაუძლოს ნინომაც, -ექვთიმეს მეუღლემ, თან რომ მიჰყავს ახლა უცხოეთში. ღელვა დღენახევარს გაგრძელდა. ბოლოს დაცხრა და დამშვიდდა ყოველი… კრეისერი “ერნესტ რენანი” სტამბოლში დახვდათ, მაგრამ კავკასიაში საფრანგეთის უზენაესი კომისარის – აბელ შევალიეს – განკარგულებით ქართული განძი კრეისერიდან მეორე ფრანგულ სამხედრო-სატრასპორტო გემზე “ბეინ პოაზე” გადაიტანეს. დიდ ბედნიერებად თვლის ექვთიმე, რომ მას მეუღლითურთ და იოსებ ელიგულაშვილის განძთან ერთად მგზავრობის ნება დართეს. “ბიენ ჰოა” საფრანგეთამდე გზას დიდ დროს მოანდომებს; – დავალება რთული აქვს: – მრავალი ნავსადგური უნდა მოიაროს, საფრანგეთისა თუ მისი მოკავშირეების დაჭრილი ჯარისკაცები და ავადმყოფები მოაგროვოს მარსელის ლაზარეთებში ჩასაყვანად… მატარებლითა და გემებით თვენახევრის ნახეტიალებმა საუნჯემ ბოლოს მარსელის ნავსადგურს მიაღწია. განძი გემიდან ბანკში გადაიზიდა – “ენეგალის პოლკად” წოდებული სამხედრო რაზმით ალყაშემორტყმული და დაცული… ექვთიმე მეუღლითურთ პარიზს გაემართა.
  პირველი წელი ექვთიმემ ვიქტორ ჰიუგოს პროსპეკტზე იმ შენობაში გაატარა, რომელსაც ქართული დელეგაციის ოტელსაც ეძახდნენ.პირველივე დღიდან, დღეჩაუგდებლად შეუდგა ექვთიმე თავისი ცხოვრების ფრანგული პერიოდის მოღვაწეობას. ხვდებოდა ფრანგ მეცნიერსბსა და ანტიკვარებს, ხშირად აღამებდა პარიზის ნაციონალურ ბიბლიოთეკაში...
  ექვთიმეს პარიზის არცერთი ტაძარი და მუზეუმი არ დაუტოვებია უნახავი და შეუსწავლელი. პირველი 13 წელი მშვიდობიან წლებად ითვლება, მაგრამ ამ პერიოდში ბევრი საფრთხე და ცდუნებაც გაჩნდა განძთან დაკავშირებით. ამერიკიდან ფილადელფიის საერთაშორისო გამოფენამ თხოვნით მიმართა ემიგრანტულ მთავრობას , რომ ნება დაერთოთ 6 თვით გამოეფინათ ამერიკაში ქართული სიძველენი. ალბათ ამიერკავკასიელებისთვის მოულოდნელი იყო ქართველების უარი ასეთ თითქოსდა სახარბიელ წინადადებაზე. ქართული განძის გამოფენის უფლებას თხოულობდა ლუვრიც (პარიზის მთავარი სახელმწიფო მუზეუმი). დიდად საამაყო იქნებოდა მსფლიო მუზეუმთა შორის უპირველეს მუზეუმში ქართული ხელოვნების ნიმუშების საერთაშორისო გამომზეურება, მაგრამ ამით შეიძლება საქართველოს საბოლოოდ დაჰკარგვოდა თავისი საუნჯე.და ლუვრმაც საბოლოოდ უარი მიიღო ქართველებისგან... ბრიტანეთის  მუზეუმმა პარიზში გამოგზავნა ცნობილი ქართველოლოგი უილიამ ალენი. მუზეუმის თხოვნა თითქოს მოკრძალებული იყო და მაცდუნებელიც. მუზეუმს სურდა ახალგორის განძიდან ერთი რომელიმე ნივთის შესყიდვა. სანაცვლოდ პირობას იძლეოდნენ,  რომ უსასყიდლოდ დასტამბავდნენ მთელი ჩვენი საუნჯის   ფერად კატალოგებს და, გარდა ამისა, ბანკში მიბარებული გაძის შესანახ თანხასაც თავად გადაიხდიდნენ. ბრიტანეთის მუზეუმის დესპანი ალენიც უარით იქნა ლინდონში გასტუმრებული. ახალგორის განძი - ჩვენს წელთაღრიცხვამდე  შექმნილი საოცრება ჩვენი საუნჯის მშვენებად ითვლება დღესაც. ეს განძიც , ჯერ კიდევ საქართველოში, ექვთიმე თაყაიშვილმა გადაარჩინა. ის შემთხვევით აღმაჩინეს გლეხებმა ქსნის ხეობაში, ერთმანეთში დაინაწილეს და ზგი რამ გაყიდეს სხვადასხვა მხარეში.პირადად ექვთიემს დაუღალავი ძიების წყალობით მოხერხდა ამ გაძის თავიდან მიკვლევა, შეგროვება, გამოსყიდვა და კავკასიის მუზეუმისთვის გადაცემა.
  პარიზიდან ექვთიმე სოფელ ლევილში გადასახლდა. ამ სფელში შეიძინა ქართულმა კოლონიამ ,,შატოდ" წოდებული შენობა და მცირე მამული. მალე ლევილის კერამ საკუთარი, ქართული სასაფლაოც გაიჩინა. ყველაზე დიდი ცდუნება გაჩნდა ყველა სხვა ცდუნებაზე ადრე, როცა პარიზში ჩამოვიდა ნიუ - იორკის მეტროპოლიტენ - მუზეუმის დირეკტორი, ამ განძში მეტად დიდ თანხას იძლეოდა,  თუ ქართველები ჩვენ ტიხრულ მინანქრებს მისყიდიდნენ მუზეუმს...
  დირექტორს უყოყმანოდ ეთქვა უარი...
  ლაღობს პარიზში - ცდუნებით სავსე ქალაქი. ამ უსასრულო დღესასწაულის შემხედვარე, სიდუხჭირეში ცხოვრობს ლტოლვილი კაცი, რომელსაც ერთ დღეში შეუძლია გახდეს უმდიდრესი ადამიანი. იმ ხნათ საფრანგეთის ნუმიზმატთა   (ძველი ისტორიული მონეტების ლითონის ფულის კლექციონერი) საზოგადოების დიპლომირებულ წევრს უძვირფასესი ნუმიზმატიკური კოლექცია აქვ  ს, რაც მის პირად საკუთრებას შეადგენს. საკმარისია სულ რამდენიმე ისტორიულ მონეტას შეელიოს , ერთბაშად გახდეს დიდი თანხის მფლბელი. დაიწყება უზრუნველი ყოფა და მისი მშვენიერი ნინოც ღირსეულად ეზიარება გაფაქიზებულ ცხოვრებას. ვინ გაამტყუნებს? მაგრამ მას წმინდანობის მოწამებრივი გზიდან გადახვევა არ შეუძლია. მას ურჩევნია დილდილობით ისევ აძოვებდეს თავის მარჩენალ ფრანგულ თხას, რომლის რძე მისთვის და ნინოსთვის არაერთხელ ყოფილა ერთადერთი საკვები მთელი დღის განმავლბაში.

1932 წელი 

,,ჩემო ძვირფასო, რაღა მოგწერო! გონებით მინდა დავმშვიდდე, მაგრამ გული არ მემრჩილება, ნინო აღარ მყავს!...
-სწერდა ექვთიმე თაყაიშვილი პარიზიდან თბილისში მეგობარს.
  1933 წელი.  ქართული ლეგაცია გაუქმდა, - საქართველოს ყოფილი მთავრობა არრსებულად გამოცხადდა. ოცდათოთხმეტი წლის მარტი. ქართულ საუნჯეს იმ დღს დაემუქრა უდიდესი საფრთხე.
  ცნობილი ქართველი მოჭადრაკის ანდრია დადიანის ძმას, ,,მინგრელსკით" წოდებულ სამეგრელს მთავარს, ნიკო დადიანს, ვაჟის გარდა ასულიც დარჩა , - სალომე დადიანი - ობოლენსკინა.
  ემიგრაციაში მყოფმა სალმე დადინმა, იმ ხნად უკვე ობოლენსკის ქვრივმა, სარჩელი შეიტანა სენის დეპარტამენტის სასამართლოში. ის მოითხოვდა საფრანგეთში გადატანილი ქართული საუჯის იმ ნაწილს, რომელიც ერთ დროს მისი საგვარეულო განძი იყო.

 ქართველებმა სასამართლოში წარადგინეს დამფუძნებელი კრების 1920 წლის დეკრეტი,  რომლის ძალითაც თავად ნიკოლოზ მინგრელსკის მოძრავი და უძრავი ქონება საქართველოს რესპუბლიკის საკუთრებად გამოცხადდა. ამდენად. სალომე ობოლენსკაია ახლა თხოულობდა იმას, რაც უკვე ეროვნულ სამუზეუმო განძად იქცა.

  ობოლენსკაიას მიერ ამ პროცესის მოგება ნიშნავდა საქართველოს ეროვნული განძის მნიშვნელოვანი ნაწილის საბოლოოდ დაკარგვას. ექვთიმეს და სხვა ქართველთა სასიხარულოდ სასამართლომ იურიდიულ საბუთად  ცნო ოცი წლის დეკრეტი და სალომე დადიანს უარი ეთქვა ... მაგრამ სიხარული ნაადრევი აღმოჩნდა. ამ საზჩივარმა ფრანგებს გაახსენა მარსელში მიბარებული განძი, რომლის შენახვის თანხა გადაუხდელი  აღმოჩნდა და სასამართლომ ქართულ განძეულს ყადაღა დაადო. საუნჯით დატვირთული ყუთები 

მარსელიდან პარიზში-საფრანგეთის ბანკს ჩაბარდა... რადგან ეს განძი ბანკში საქართველოს იმ მთავრობის სახელზე იყო შეტანილი, რომელიც არარსებულად გამოცხადდა, ქართული საუნჯე რუსეთის ყოფილი იმპერიის საკუთრებად იქნა მიჩნეული - და მისი გამგებლობა დაეკისრა ფრანგ მოხელეს პიერ ჟოდონს, რომელსაც უკვე ებარა რუსეთის ე.წ. "უპატრონო ქონება"                                     

  დაიწყო განძისთვის ბრძოლის ახალი და ურთულესი ჟამი. საჭირო იყო, რომ ექვთიმეს ჰქონდა რაიმე სახის რწმუნება, თუნდაც ფორმალური. 1935 წლის აპრილში მისი თხოვნით საქართველოს ყოფილმა მთავრობამ მიიღო დადგენილება:"ბატონ ექვთიმე თაყაიშვილს უფლება აქვს მიიღოს ის ზომები, რომელსაც საჭიროდ დაინახავს ამ ქონების დასაცავად, ხოლო მის მიერ გადადგმულ ნაბიჯებზე თვითონ იქნება სრული პასუხისმგებელი აღნიშნული ქონების მეპატრონეთა და საქართველოს წინაშე ".

  დაიწყო ექვთიმეს კარდაკარ სიარული თხოვნებითა და განცხადებებით. იცვლებოდნენ საფრანგეთის მთავრობები და იცვლებოდნენ ექვთიმეს განცხადებათა ადრესატებიც...
 წერილებს გზავნის საქართველოში, იღხავს საქართველოს ჩარევას და სუამდგომლობას. საქართველოდანაც ყველა ღონეს ხმარობენ დახმარებისთვის, მაგრამ განძის გადარჩენას პირი არ უჩანს. ამ დროს ჰიტლერიზმი უკვე მზადდებოდა ევროპაში და მალე კიდეც დაიძრა ცეცხლით და მახვილით. საფრანგეთის რესპუბლიკა იძულებულია ომი გამოუცხადოს გერმანიას. იტალია ომს უცხადებს საფრანგეთს. პარიზი დღე-დღეზე ელის გერმანელთა შემოჭრას. დარღვეულია ყოველგვარი სულიერი წონასწორობა და ამ ამღვრეულ დღეებში ერთი ლტოლვილი ხეიბარი მოხუცი ნარშეუხრელად განაგრძობს თავის მოწამებრივ ცხოვრებას - ეძიებს და პოულობს ქართულ ისტორიულ ნივთებს, თავად მოშიერ-მწყურვალი რის ვაი-ვაგლახით ახერხებს მათ შეძენას ანტიკვარებისაგან, ემიგრანტი თანამემამულეებისაგან და ამდიდრებს ეროვნულ საუნჯეს, რომლის სამშობლოში დაბრულების იმედი დღითიდღე ილევა და იწურება. ჰიტლერები მოითხოვენ ქართულ განძს გერმანიაში გასატანად. ჟოდონი არწმუნებს მათ, რომ მან არ იცის განზის ადგილსამყოფელი. გერმანელები დახვრეტით ემუქრებიან ჟოდონს. ქართველებთან უკვე დამეგობრებული შესანიშნავი ფრანგი მოქალაქე პიერ ჟოდონის სახელით საიდუმლოდ უკავშირდება ექვთიმე თაყაიშვილს და ატყობინებს, რომ ის ნივტები მხოლოდ საქარტველოსთვის სეიძლება იყოს მნიშვნელოვანი და რომ ისინი სხვათათვის არავითარ ზოგად ფასეულობას არ წარმოადგენენ.და ბოლოს ჟადონისა და ქართველების მიერ დიდად სარისკო გადაწყვეტილება იქნა მიღებული: ოკუპირებულ პარიზში ბანკიდან ჩუმად გამოიტანონ ქართული საუნჯე და საბარგო ეტლით წაიღონ ვერსალში.
  საკმარისი იყო გზად გერმანელთა პატრულები დაინტერესებულიყვნენ საბარგო ეტლის ტვირთოთ, საქართველოს სამუდამოდ დაეკარგებოდა მისი საგანძური და ჟოდონსაც დახვრეტა არ ასცდებოდა.აი აქ ვერსალის ნაციონალური ბიბლიოთეკის სარდაფში ჩაზიდეს ყუთები და ქვაღორღიანი ნაგავი მიაყარეს ... 
  გერმანელები განაგრძობდნენ ქართული საგანძურის ძებნას, მაგრამ არცერთ ქართველს არ გაუცია საიდუმლო...
  1994 წლის 19 აგვისტოს პარიზში იფეთქა აჯაყებამ. ამ აჯაყებაში არაერთი ქართველი იღებდა მონაწილეობას...
 საფრანგეთსა და საბჭოთა კავშირ შორის აღდგდ დიპლომატიური ურთიერთობა და პარიზში აღდგა საბჭოთა საელჩო. შარლ დე გოლი 1994 წლის 23 ნოემბერს განკარგულებას გასცემს ქართული განძეულის საქართველოში დაბრუნების შესახებ..  მალე ექვთიმესთან ერთად განძს ჩაიბარებენ თბილისიდან მივლინებული პეტრე შარია , შალვა ამირანაშვილი და პარიზის აეროდრომიდან აფრინდება ქართული საუნჯით დატვირთული ორი თვითმფრინავი...
  განძს მცველად გაჰყვებიან ყოფილი ტყვეები - თეიმურას შავდია და ნიკოლოზ მელაძე.
  აღსრულდა !
  უკან დარჩა შვიდგზიანი გზა - შორი და მოვლითი : რომი , ბენგაზი, ქაირო და თეირანი. თვითმფრინავი მალე თბილისის აეროდრომზე დაეშვება. პარიზში გამოფრენის წინ, ყველას ისეთი შთაბეჭდილება შეექმნა, რომ ექვთიმე სამშობლოში დაბრუნებას აღარ აპირებდა... იფიქრეს, იქნებ ნინოს საფლავის მიტოვება ეძნელებოდა, ანდა ის რომ ღრმად მოხუცებლს პირველად მოუხდა თვითმფრინავით მგზავრობა ?!
 ბოლოს ექვთიმე გაუბედავად გამოტყდა : -  ,, წარსდგა მშიერი და ვერა ტიტველიო "
და მაშინღა მიხვდნენ , რომ ძველისძველ სამოსშემოფლეთილ მეცნიერს ეთაკილებოდა საქართველოში ასე გლახაკივით ჩამოსვლა. 
  გერმანელებისგან გაძარცვულ პარიზში შესაფერისი სამოსი ვერ უშოვეს და მხოლოდ გზად - ქაიროში - შეუკვეთეს ტანსაცმელი ...


                                                                                              გაზეთი ,,ქართული ფილმი "
                                                                                                                           
                                                                                                                          1993 წ.